پرورش مرغ بومی

---

پرورش مرغ بومی

 

مقدمه
پرورش طیور به وی‍ژه مرغ بومی از گذشته‌های دور در ایران رایج بوده است. خانواده‌های روستایی وعشایری، با نگهداری تعدادی مرغ و خروس، آنها را پرورش می دادند و با استفاده از گوشت، تخم و پر آنها، بخشی از نیازهای افراد خانواده را برطرف می کردند. همچنین مقدار اضافی مرغ و تخم مرغ تولیدی را به شهرها برده و می فروختند.

امروزه نیز در بیشتر روستاهای کشور، با کمترین هزینه وامکانات، پرورش مرغ بومی به صورت گله‌های کوچک انجام می‌شود. هرچند، این گله‌ها معمولاً به علل بهداشتی، تغذیه ای و ژنتیکی تولید و بازده کمی دارند و نقش آنها در اقتصاد و تغذیه روستاییان محدود می باشد.

خوشبختانه با توجه و عنایت خاصی که وزارت جهاد کشاورزی به امر حفظ و اصلاح نژادهای بومی داشته است، مراکز پشتیبانی، اصلاح نژاد و ترویج مرغ‌های بومی، زیر نظر معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی، در مناطق مختلف کشور راه اندازی گردیده و در حال حاضر بیش از دو دهه از فعالیت این مراکز می گذرد. این مراکز علاوه بر حفظ و افزایش کیفی منابع بومی، به تولید و توزیع جوجه‌های یکروزه بومی و تخم‌مرغ نطفه دار بومی می پردازند. از این رهگذر افزون بر رونق دیگر بار تولید و پرورش مرغ‌های بومی، به امر اشتغال زایی، بهبود وضع اقتصادی و تغذیه‌ای در روستا نیز کمک می‌شود.

با تهیه جوجه‌های بومی  از این مراکز و با آموختن روش های درست پرورش مرغ بومی، می توان این کار را به صورت پیشه ای درآمد زا در مناطق روستایی و عشایری کشور، گسترش و رونق داد.



دلایل اهمیت پرورش و نگهداری مرغ بومی در روستاها
- حفظ ذخایر پر ارزش ژنتیکی مرغ‌های بومی،‌ بهبود تغذیه روستاییان، ایجاد اشتغال و بهبود در آمد آنان.
- کاهش بخشی از نیاز کشور به مواد خوراکی طیور مثل ذرت، سویا، گندم، جو و... که از خارج تأمین می‌شود.
-  مقاومت مرغ بومی در برابر شرایط نامساعد زیستی و بیماری‌ها .
- امکان نگهداری مرغ بومی، با کم ترین هزینه و تنها با مصرف باقیمانده سفره و ضایعات کشاورزی .
- مقبولیت تولیدات طیور بومی به عنوان محصول ارگانیک (که بدون استفاده از دارو پرورش یافته اند) در میان مصرف کنندگان .
- بیشتر بودن مزیت پرورش مرغ بومی در بستر، نسبت به نگهداری در قفس .
- گوشت مرغ و تخم مرغ دارای ارزش غذایی زیادی بوده وتأمین کننده پروتئین حیوانی روستاییان می باشد.
- تهیه محل و جایگاه  پرورش مرغ، برای روستاییان بسیار آسان تر از فراهم کردن محل و جایگاه برای پرورش دیگر حیوانات اهلی می باشد.

در شرایط زندگی عشایری که اغلب یخچال وجود ندارد، نگهداری تخم مرغ بسیار ساده تر از سایر منابع پروتئینی است. (تخم مرغ های بی نطفه، در درجه حرارت معتدل، کیفیت خود را به مدت 10 تا 14 روز حفظ می کنند).
- گوشت مرغ به خاطر سهل الهضم بودن، می تواند غذایی مناسب برای افراد کهنسال یا بیمار روستایی باشد.
- نگهداری و پرورش مرغ‌های بومی، به دلیل نیاز نداشتن به امکانات و تجهیزاتی که در پرورش مرغ‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نیز داشتن مقاومت بیشتر و سازگاری با اقلیم بومی، آسان تر است.
- خانوارهای روستایی فاقد زمین نیز، توانایی نگهداری از چند قطعه مرغ را با حداقل امکانات دارند.
- زنان و دختران روستایی به عنوان یک نیروی کار مناسب می توانند مدیریت و نگهداری از یک گله کوچک مرغ را بر عهده گیرند که درآمد جنبی حاصل از آن، در اقتصاد خانوار روستایی اهمیت زیادی دارد.
- پرورش مرغ بومی و تولیدات آن، واحد تولیدی کوچکی را به وجود می آورد  که نیاز به تکنولوژی خاصی ندارد.
- با نگهداری و پرورش طیور، خانوار روستایی به وی‍ژه کودکان، با پرندگان، بیش از پیش خو می گیرند و می تواند سرگرمی خوبی برای آنان باشد.

انتخاب نژادهای تخم گذار
از نظر ظاهری، مرغ تخم گذار، سرحال، قوی ، پرتحرک و بسیار پرخور است. به تدریج که میزان تخم گذاری زیاد می‌شود، رنگدانه‌های بدن، کاهش می یابد. جوجه‌های نژاد تخم گذار از 4 تا 6 ماهگی به تخم می‌آیند. به علاوه، جوجه خروس های این نژاد هم زودتر به بازار مصرف می رسند. حدود 18 تا 20 مرغ بومی تخم گذار، می تواند برای یک خانوار 6 نفری، دست کم یک تخم مرغ به ازای هر نفر در روز تولید نماید.
 


برای شروع کار نگهداری و پرورش مرغ، راه‌های متفاوتی وجود دارد:
- استفاده از مرغ بومی تخم گذار
- استفاده از تخم مرغ نطفه دار برای جوجه کشی
- خرید جوجه یکروزه بومی مناسب از مراکز تأیید شده
- خرید جوجه 1 تا 2 ماهه و پرورش آنها (این روش، هرچند از روش های قبلی کمی گران تر است، اما مطمئن تر می‌باشد و برای بار اول پیشنهاد می‌شود)

پرورش جوجه بومی یکروزه
جوجه‌های یکروزه باید تا چند هفته اول ، در محلی گرم، نگهداری شوند. این محل معمولاً شامل یک منبع تولید کننده گرما و یک سرپناه می باشد که دمای لازم را برای پرورش جوجه‌ها تأمین و حفظ می کند. منبع تولید کننده گرما ممکن است برقی، گازسوز یا نفتی باشد.
به طور کلی در مورد محل نگهداری جوجه‌ها، با توجه به مناطق مختلف جغرافیایی، باید 4 عامل؛" عایق بندی"، "تهویه"،" منبع گرم کننده" و "منبع خنک کننده" مورد توجه قرار گیرد.
دمای محل نگهداری جوجه‌های یکروزه در ابتدا باید حدود32 تا 35 درجه سانتی گراد باشد. با رشد و پردرآوردن، به تدریج نیاز آنها به دمای محیط کاهش می یابد و باید کم کم، دما را کاهش داد، تا در 7  تا 9 هفتگی به حدود 22 درجه برسد.

برای رسیدن به رشد مطلوب، دسترسی به غذا در ساعات اولیه ورود جوجه‌ها اهمیت دارد. ماه اول (به ویژه هفته اول)، زمان حساس در زندگی جوجه‌ها محسوب  می‌شود. در روز اول تولد، 12 تا 24 ساعت نباید دان در اختیار جوجه قرار داد، چون باقیمانده زرده در بدن جوجه‌ها، برای تغذیه آنها کافی است. بعد از آن نیز در صورت امکان، 12تا 14 ساعت از آرد ذرت به تنهایی استفاده شود. سپس می توان از غلات یا خوراک های دیگر به صورت آردی (کوبیده شده) استفاده کرد. توصیه می‌شود به هیچ وجه از آرد گندم در هفته اول زندگی جوجه‌ها در جیره غذایی آنها استفاده نشود.
بهتر است تا حد امکان برای قوی و آماده شدن جوجه‌ها برای مراحل بعدی رشد، در2 هفته اول از دان مخصوص جوجه‌ها با سن پایین که توسط شرکت های معتبر ارایه می‌شود و حاوی مکمل ها و ویتامین های لازم می باشد، استفاده کرد. نباید از دانه ی کامل برای جوجه‌ها در هفته اول استفاده کرد. به علاوه باید دقت کرد که در لانه و مسیر حرکت جوجه‌ها، دانه سالم ریخته نشده باشد.

مهم ترین مشکل مرغداری بومی درکشور ما، زیاد بودن تعداد تلفات جوجه‌هاست که با انجام برخی اقدامات، می توان تلفات را کاهش داد.



از عوامل مهم تلفات جوجه‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. بیماری‌ها، مراجعه نکردن بموقع به دامپزشکی و نزدن واکسن لازم، باعث مرگ و میر جوجه‌ها می‌شود.
2. مراقبت نکردن بموقع و مناسب، از جمله عدم تهیه دان خوری و آب خوری متناسب با تعداد و سن جوجه‌ها، می تواند موجب بروز آسیب های فیزیکی به آنها شود.
3.فراهم نبودن شرایط بهداشتی جایگاه، تغذیه و آب آشامیدنی.

پرورش نیمچه بومی
در مورد پرورش نیمچه ، می توان جوجه‌های 6 تا 8 هفته را از مراکز مورد تأیید خریداری کرد. نگهداری این نوع گله پرورشی، آسان تر بوده و در مقایسه با پرورش جوجه یکروزه، محصول مورد نظر (تخم مرغ) زودتر تولید می شود. به طور معمول پولت ها در سن20 تا 24 هفتگی شروع به تخم گذاری می کنند.
* حتماً پیش از سفارش و خرید جوجه، محل مورد نظر برای نگهداری آن ها باید آماده شود.
* محل مورد نظر از نظر حضور حشرات، جوندگان، خزندگان و جانوران موذی بررسی و کنترل گردد.
* برای هر 10 جوجه، حدود یک متر مربع لازم است. برای پولت ها ( بعد از سن 8 هفتگی) حدود دو برابر این مقدار، فضا مورد نیاز می‌باشد (یعنی به ازای هر 10 مرغ، حدود 2 متر).

* دست کم دوبار در هفته، لانه مرغ ها  و تجهیزات آن (آب خوری، دان خوری و...) تمیز شوند.
* پیش از ریختن بستر در کف لانه‌ها، از خشک بودن کف لانه اطمینان حاصل شود.
* ضخامت بستر باید در زمستان بیشتر بوده و تا حد ممکن خشک باشد.



استفاده از تخم نطفه دار برای جوجه کشی
یکی دیگر از راه‌های بهره وری و پرورش مرغ بومی، تهیه تخم نطفه دار بومی از مراکز تأیید شده برای جوجه کشی می باشد. به این منظور دستگاه‌های جوجه کشی با اندازه‌ها و شکل های مختلف در بازار موجود می باشد. بهتر است برای آغاز کار و پیش از تهیه دستگاه جوجه کشی، با کارشناسان امور دام جهاد کشاورزی مشورت شود.

جایگاه مرغ
اول. دلایل ساخت جایگاه برای مرغ ها
1. محافظت آنها از باد، برف، باران، نور مستقیم خورشید و تغییرات شدید آب و هوایی،
2. کنترل روشنایی و میزان نوردهی،
3. جلوگیری از شکار شدن آنها توسط دیگر حیوانات،
4. محافظت و کنترل آسان تر جوجه‌ها،
5. جلوگیری از تغذیه آنها با غذا و آب های آلوده و کنترل غذا و آبی که به مرغ ها داده می‌شود،
6. جمع آوری راحت تر تخم مرغ ها در جایگاه و کاهش آلودگی و شکستگی آنها،
7.  پیشگیری از گسترش بیماری‌ها.

دوم. شرایط جایگاه
1. با توجه به نوع آب وهوا و امکانات روستا، جایگاه مرغ از آجر، سنگ، بلوک سیمانی و... ساخته شود.
2. کف جایگاه باید از زمین بلندتر باشد. جنس کف آن سیمانی بوده و شیب ملایمی داشته باشد تا هم به راحتی شسته شود و هم آب در آن جمع نشود. شیب جایگاه باید به طرف پشت آن باشد.
3. استفاده از کاه و کلش (پوشال) یا خاک اره به قطر 5 تا 15 سانتی متر در بستر جایگاه، ( با توجه به فصل و دمای محیط) ضروری می باشد.
4. دیوار و سقف جایگاه باید از موادی ساخته شده باشد که بدون هر گونه شکاف و خلل و فرجی باشد. در صورت امکان، بهتر است سیمان کاری شود.
5. جایگاه نباید در محل بادگیر ساخته شود.
6. جهت جایگاه باید طوری باشد که درب ِآن، به طرف جنوب بوده و آفتاب داخل آن بتابد.
7. جایگاه مرغ باید طوری ساخته شود که در زمستان گرم و در تابستان خنک باشد.
8.برای مرغ ها چوب خواب در نظر گرفته شود تا در هنگام شب روی آن استراحت کنند.

سوم. مقدار فضای لازم
در جایگاه باید فضای کافی برای مرغ ها فراهم باشد. چنانچه تعداد زیادی مرغ در یک فضای کوچک نگهداری شوند، شروع به نوک زدن همدیگر خواهند کرد و اگر پرنده ای زخمی‌شود مشکل بیشتر شده، «خود خوری» رواج پیدا می کند. جوجه‌ها نسبت به مرغ ها به فضای کم تری نیاز دارند.


 چهارم. فضای مناسب برای جایگاه
1-50 جوجه را تا سن 2 ماهگی می توان در 6 متر مربع (3 در 2 متر) پرورش داد.
2-1 متر مربع برای هر 5 مرغ و خروس بالغ کافی است.


 پنجم. احداث فضای باز
در نظر گرفتن فضای باز در محوطه جلوی جایگاه، برای مرغ ها لازم است تا بتوانند در آنجا فعالیت کنند و از هوای آزاد استفاده نمایند.
فضای باز باید با توری محصور شده باشد. بهتر است در قسمتی از آن سایه بان ساخته شود تا در روزهای بارانی مرغ ها را محافظت کند. مساحت آن معمولاً 2 برابر مساحت لانه است و برای هر چهار مرغ، 2 متر مربع فضای آزاد لازم است. کاشت بعضی از علوفه مثل جو و شبدر در محل گردش مرغ ها برای استفاده آنان مفید است.

ششم. محل استراحت
چون بر حسب غریزه، مرغ ها عادت دارند در جاهای بلند استراحت کنند، نصب چوب خواب در آشیانه بسیار مفید بوده و باعث می‌شود که مرغ ها از نشستن بر روی ظروف آب خوری و دان خوری خودداری کنند. در نتیجه این ظروف کمتر در معرض آلودگی به مدفوع  قرار می گیرند.
* ضخامت چوب در حدود 3 سانتی متر، 
* طول آن به ازای هر مرغ 20 تا 25 سانتی متر
* و ارتفاع «برای جوجه‌ها 40 سانتی متر» و «برای مرغ ها، بالغ بر 90 سانتی متر» می باشد.

هفتم. محل تخم گذاری (لانه)
وجود محل تخم گذاری کافی، باعث افزایش تعداد و حفظ کیفیت تخم مرغ ها می‌شود. همچنین جمع آوری تخم مرغ ها راحت تر شده و آلودگی و شکستگی آنها به حداقل می رسد.
لازم است در یک قسمت جایگاه، محلی برای تخم گذاری مرغ ها در نظر گرفته شود. کف محل تخم گذاری باید پوشال بوده و طوری باشد که جمع آوری تخم ها به راحتی انجام شود.
برای هر 4 تا 6 مرغ تخم گذار، یک لانه برای تخم گذاری در نظر گرفته شود به طوری که هر مرغ به راحتی بتواند داخل لانه شده و از آن خارج گردد. پیشنهاد می‌شود عرض و طول کف لانه حدود 85 سانتی متر در نظر گرفته شود. بهتر است ارتفاع لانه از زمین، حدود 60 سانتی متر باشد.
جنس لانه‌ها می تواند فلری یا چوبی باشد. سقف لانه محکم و شیب دار ساخته شود تا از پریدن و نشستن مرغ ها بر روی آن پیشگیری شود.



بهداشت جایگاه
جمع آوری فضولات مرغ ها از جایگاه‌ها، از شیوع بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می کند. پس لازم است هر 7 تا10 روز یک بار، فضولات درون جایگاه‌ها جمع آوری شده،  کف جایگاه تمیز شود و بستر کف جایگاه نیز تعویض گردد.
شستشو و ضدعفونی مداوم وسایل مرغداری را هرگز نباید فراموش کرد. هر 10 روز یک بار باید آب خوری‌ها و دان خوری‌ها را خوب شست  و با مواد مناسب ضد عفونی کرد.
در جایگاه‌هایی که به صورت دوره‌ای در آن مرغ پرورش داده می‌شود، باید بعد از پایان دوره پرورش و خالی شدن آنها، سقف، دیوارها و کف جایگاه را ضدعفونی کرد.
جایگاه‌هایی که به طور دایمی در آنها مرغ نگهداری می‌شود، هر یک ماه تا 45 روز یک بار باید ضد عفونی شوند.
برای ضد عفونی جایگاه می توان از آب آهک 5 درصد (5 کیلو آهک در 100 لیتر آب) و یا محلول‌های ضد عفونی کننده موجود در داروخانه‌های دامپزشکی استفاده کرد. هنگام استفاده از این محلول ها باید به دستور تهیه و مصرف آنها توجه شود.
هرگز به طور مداوم نباید از یک ماده ضد عفونی استفاده کرد. مواد ضد عفونی کننده باید از دسترس کودکان دور نگه داشته شود وحتی در مسیر حرکت ماکیان و دام ها نیز قرار نگیرد.



تغذیه مرغ بومی
کلیه احتیاجات مرغ‌های بومی روستاها، تا حد امکان از همان منابع موجود در روستا یا منطقه تأمین خواهد شد. چنانچه در منطقه، موادی موجود باشد که؛
* با انجام فرایندهای ساده (مانند سیلوکردن، خرد کردن و تبدیل کردن)
* یا مازاد و ضایعات کارخانه‌هایی که در منطقه وجود دارد (مانند بوجاری و شالیکوبی)
* و یا گیاهان غیر مثمر جهت تکمیل دان بتواند مورد استفاده تغذیه مرغ بومی قرار گیرد، در تغذیه آنها گنجانیده خواهد شد.
به طور کلی هدف اصلی از جیره غذایی مرغ‌های بومی، استفاده از منابع داخل روستا ( بدون استفاده از نهاده‌های دامی وارداتی) می باشد.
یکی از خصوصیات برجسته مرغ‌ها بومی ، عادت داشتن به شرایط تغذیه ای در روستا است. این مرغ‌ها می توانند 30 تا 40 درصد غذای خودشان را از طریق چرای آزاد و بقیه آن را با غذای دستی تأمین کنند.
برای اینکه مرغ بومی تولید خوبی داشته باشد، باید تغذیه مناسب همراه با تأمین نیازهای غذایی انجام گیرد. خوراک مرغ بومی متشکل از ضایعات کشاورزی، اضافه و دور ریز غذای روستاییان، پس چرعلوفه ، سبزی ها و جانداران ریز مانند بعضی از کرم ها و حشرات می باشد که می توان با اضافه کردن مقداری مکمل غذایی، کیفیت غذایی آنها را بالا برد.

دانه‌های شکسته و نامرغوب که از بوجاری گندم و جو به دست می‌آیند، سبوس گندم و برنج، تفاله‌های گیاهان زراعی، آشغال سبزی‌ها و گیاهان علوفه‌ای نیز غذای خوبی برای مرغ‌ها هستند.
در ضمن نباید فراموش کرد که مرغ‌ها و خروس‌ها باید همیشه به طور یکسان تغذیه شوند. یک مرغ به وزن 1700 گرم، روزانه به 100 تا 110 گرم غذا نیاز دارد. اگر در غذای دستی مرغ به مقدار کافی کلسیم وجود نداشته باشد، در چند روز اول، از کلسیم بدن برای تشکیل تخم مرغ استفاده می کند، ولی بعد از آن پوسته تخم مرغ نازک شده و کم کم تولید تخم مرغ پایین می‌آید.
برای تأمین کلسیم مورد نیاز طیور می توان از پودر استخوان، پودر صدف، خرده‌های سنگ آهک و مواد آهکی دیگر استفاده کرد.
در پرورش به صورت چرای آزاد، معمولاً مرغ ها تا حدودی کلسیم مورد نیاز خود را از خاک تأمین می کنند.
امروزه غذاهای آماده که توسط شرکت ها ی معتبر خوراک دام و طیور تهیه می شوند و در داروخانه‌های دامپزشکی موجود هستند، تقریباً تمام مواد مورد نیاز ماکیان را دارا می باشند. در صورت نیاز، خوب است علاوه برغذاهای رایج در منطقه، مقداری هم از این نوع غذاها و جیره‌های آماده در اختیار طیور قرار دهید.
یک جوجه مرغ تا سن یک ماهگی حدود 500 تا 600 گرم دان آماده مصرف می‌کند.
جوجه یکروزه، تا 3 ماهگی به پروتیین بیشتری در جیره غذایی نیاز دارد تا بتواند به خوبی رشد کند.
در فصل های گرم سال، برای تحریک مرغ ها به خوردن، ضمن دادن غذا در ساعات خنک شبانه روز، می‌توان با افزودن مقداری آب به خوراک، آن را به صورت اُماج در آورد.
 به ازای هر مرغ" 10 تا 15 سانتی متر دان خوری ناودانی" و یا 5" سانتی متر دان خوری آویز" لازم است.



آب مصرفی مناسب
طیور به آب تازه و تمیز در تمام اوقات نیاز دارند. 70 درصد بدن مرغ و 65 درصد وزن تخم مرغ از آب تشکیل شده است.
در شرایط معمولی هر 4 مرغ در شبانه روز، یک لیتر آب مصرف می کنند. در آب و هوای گرم این مقدار بیشتر می‌شود.
در روزهای سرد سال باید مراقب یخ زدن آب خوری‌ها بود و در روزهای گرم برای خنک ماندن آب خوری‌ها، آنها را باید در زیر سایه قرار داد. کمبود آب ممکن است موجب بروز "تخم مرغ خوری" مرغ‌ها شود. برای هر 50 قطعه مرغ، یک آب خوری کله قندی نیاز است.
هر فردی که بتواند از یک چکش و اره استفاده کند، می تواند دان خوری، آب خوری و وسایل لازم دیگر را خود بسازد. با کمی دقت، حوصله و ابتکار می توان لوازم دست ساز را در حد کیفیت لوازم موجود در بازار اما با هزینه کمتر ساخت. البته آب خوری، دان خوری و لوازم مربوط به آن را می توان از مراکز فروش لوازم مرغداری یا داروخانه‌های دامپزشکی نیز تهیه کرد.

رعایت بهداشت و پیشگیری از بیماری‌ها
پیشگیری، همیشه ارزان تر، مؤثرتر و راحت تر از درمان است. پیشگیری از بیماری‌ها به سه عامل؛ «بهداشت مناسب»، «مدیریت درست» و «واکسن زدن (مایه کوبی) به موقع» بستگی دارد.


- چند نکته بهداشتی مهم
1. جوجه‌ها را نباید در لانه‌هایی که قبلاً مرغ در آن بوده قرار داد، مگر این که لانه به طور کامل تمیز و ضد عفونی شود.
2. ظرف های آب خوری مرغ ها و جوجه‌ها باید به طور مرتب با پارچه ی  تمیز و آب، شسته و پاکیزه شود.
3. دان خوری باید تمیز نگه داشته شود. همچنین دانه‌هایی که با فضولات مرغ ها و جوجه‌ها مخلوط شده و یا کپک زده اند، باید دور ریخته شوند.
4. از ورود مرغ های بیمار به جمع مرغ های سالم باید پیشگیری شود. محل نگهداری آنها باید در جایی جداگانه و دور از مرغ های سالم باشد.
5. لاشه مرغ ها و جوجه‌های مرده باید فوری از لانه خارج شده، سپس به همراه آهک در خاک دفن گردیده یا سوزانده شود.
6. از ورود طیور غریبه و یا وحشی به لانه مرغ ها باید جلوگیری شود.

بیماری‌های مهم طیور
بیماری‌ها بر اثر عوامل مختلفی از جمله باکتری‌ها، ویروس ها، انگل ها، قارچ ها،  و نیز عوامل تغذیه‌ای به وجود می‌آیند.
توجه داشته باشید که در پیشگیری از بیماری‌ها ، باید دستورالعمل های دامپزشکی را اجرا کرد و در هنگام مشاهده مرغ های بیمار، فوری به دامپزشکی مراجعه کرد.

بیماری نیوکاسل
یکی از بیماری‌های شایع در مرغ‌ها، بیماری نیوکاسل است. این بیماری از یک نوع ویروس به وجود می‌آید و باعث عفونت دستگاه تنفس، گوارش و اعصاب مرغ می‌شود. بیماری نیوکاسل واگیردار است و در بسیاری از پرندگان مانند مرغ ها و بوقلمون ها دیده می‌شود. این بیماری در کشور ما از بیماری‌های خطرناک طیور به حساب می‌آید.
نشانه‌های بیماری شامل آبریزش بینی، خرخر کردن، اشکال در تنفس و صدایی شبیه سوت کشیدن و عطسه است. به علاوه، مرغ بسیار نفس نفس می زند، با دهان باز نفس می کشد، افسرده و گوشه گیر و بی اشتها می‌شود. کم‌کم نشانه‌های عصبی مانند فلج و لرزش عضله‌ها نیز در حیوان به وجود می‌آید. بیماری نیوکاسل به سرعت (طی چند روز) به تمام مرغ ها منتقل می‌شود و می تواند باعث ابتلای تمام مرغ های یک گله شود.


پیشگیری و کنترل بیماری:
مهم ترین راه پیشگیری از بیماری و مبارزه با آن، واکسن زدن و دور نگه داشتن مرغ ها از ویروس بیماری است. برنامه واکسن زدن به جوجه‌ها باید با توجه به شرایط منطقه، نوع واکسن و طبق دستور دامپزشک باشد. هنوز برای این بیماری، راه درمان قطعی کشف نشده است. تنها با رعایت نکات بهداشتی و استفاده از واکسن می توان از آلوده شدن طیور جلوگیری کرد. در صورت دچار شدن طیور به این بیماری، برای جلوگیری از انتشار آلودگی، باید همه آن ها را از بین ببریم.
هنگام شیوع بیماری نیوکاسل، با جدا سازی طیور و مراجعه به دامپزشک، می توان بیماری را کنترل کرد.

بیماری آنفلوانزای مرغی
بیماری آنفلوانزا، یک عارضه حاد خیلی عفونی و ویروسی طیور است. شدت بیماری از حالت های غیر آشکار یا خفیف تا حالت های کشنده تغییر می کند.
 بیماری بسیار عفونی است و در صورت عدم رعایت مسایل بهداشتی و قرنطینه‌ای، در هنگام شیوع در یک منطقه می‌تواند سریعاً از گله‌ای به گله دیگر گسترش پیدا کند. در مرغ‌های جوان، تنها مرگ ناگهانی، مشخص کننده بیماری است.


در موارد دیگر علایم زیر ممکن است مشاهده شود:
1. پرهای پژمرده و ژولیده
2. افت ناگهانی در تولید تخم مرغ  یا تولید تخم مرغ های با پوسته نرم
3. از دست دادن اشتها ، افسردگی، بی حالی و اسهال
4. ایجاد رنگ صورتی مایل به آبی در ریش ها و تاج ها
5. تورم سر، پلک ها و مفاصل پا
6. خروج ترشحات خونی کم رنگ از سوراخ های بینی
7. عدم تطابق که شامل از دست دادن توان راه رفتن و ایستادن می‌شود.
8 .و افزایش مرگ و میر ناگهانی در گله
لازم به یادآوری است که علایم خارجی آنفلوانزای مرغی خیلی شبیه سایر بیماری‌های طیور است.


پیشگیری از بیماری:
برای کنترل شکل خفیف بیماری، از یک برنامه واکسیناسیون با قرنطینه استفاده می‌شود.
در صورت مشاهده علایم آنفلوانزای مرغی یا حتی موردی مشکوک، باید فوری دامپزشک محلی را مطلع سازیم تا بیماری به شکل مطلوب و سریع، کنترل شود.

 پرورش دهنده مرغ باید این نکته را بداند که؛
* بایستی طیور را در برابر بیماری‌های مهم مثل مارک، نیوکاسل، گامبورو، برونشیت و آبله واکسینه کند.
* طیور تلف شده را فوری از لانه خارج  کرده و در محلی دور از لانه بین دو لایه آهکی دفن کرده یا بسوزاند
* و بالاخره مقدار داروها و زمان دقیق خوراندن آنها را به طور دقیق رعایت نماید.


نشانه‌ها و علائمی که باید در گله جدی گرفته شود:
-  افزایش ناگهانی تلفات،
- عطسه، سرفه، له‌له زدن و ترشحات بینی،
- مدفوع آبکی (اسهال)،
- کاهش اشتها و مصرف دان،
- کاهش تولید تخم مرغ،
- تولید تخم مرغ‌های با پوسته نازک، ناصاف و بدشکل،
- تورم اطراف چشم، گردن و سر،
- تغییر رنگ تاج، ریش و پا،
- و رعشه، افتادگی بال ها، حرکت به صورت چرخشی، پیچ خوردگی سر و گردن، لنگش و عدم حرکت.

* با مشاهده هریک از علایم بالا، باید مرغ (های) مبتلا را از بقیه جدا کرده ، دورتر نگهداری نموده و در اولین فرصت ممکن، به دامپزشکی اطلاع داده شود.
 

مواردی که در هنگام خرید جوجه یکروزه بومی، بایستی در نظر گرفته شود:
- جوجه‌ها از مراکز تأیید شده از سوی «معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی» خریداری شوند.
- از مراکز فروش جوجه، «گواهی بهداشتی جوجه یکروزه» درخواست گردد.
- مسافت مراکز فروش جوجه یکروزه تا محل نگهداری و پرورش در نظر گرفته شود تا انتقال و حمل جوجه‌ها، بدون اتلاف وقت و در کمترین زمان ممکن، انجام شود.
- وسایل نقلیه حامل جوجه‌های یکروزه باید سرپوشیده و بهداشتی بوده و تهویه، کولر و بخاری داشته باشد تا دما در هنگام انتقال، با توجه به زمان و فصول مختلف، قابل کنترل باشد