پرورش کرم ابریشم

---

پرورش کرم ابریشم

نویسنده : علی اکبر رضایی – فرزام پور رمضان




مقدمه:
روستا ، محل کار و تلاش و زندگی باعزت است. علاوه بر فعالیت هایی مانند کشت گندم و یونجه و جو و حبوبات و نگهداری گاو، گوسفند و مرغ و خروس و ... می توان کارهای دیگری هم انجام داد. انجام فعالیت های جدید ، هم به زندگی ما تنوع و رونق می دهد، هم متوجه می شویم که می توانیم از راه های دیگری نیز درآمد خودمان را زیاد کنیم.
یکی از این کارها، پرورش کرم ابریشم است. نگهداری و پرورش کرم ابریشم کم زحمت بوده و سرمایه زیادی هم نمی خواهد. از سوی دیگر با انجام این فعالیت، شغل و کار برای افراد خانواده و یا دیگران ایجاد می شود. همچنین به علت اینکه برای تغذیه کرم ابریشم به برگ توت نیاز است، با ایجاد توتستان ها و گسترش فضای سبز، کمک بزرگی به سرسبزی روستا و محیط زیست خودمان می کنیم.
الیاف ابریشم، مصرف های زیادی دارد. از این الیاف، در تهیه و تولید پارچه های مختلف، تهیه نخ های ابریشم برای بافت فرش های قیمتی و تابلویی و استفاده در بسیاری از هنرها و صنایع دیگر استفاده می شود.
مطالب و نکات مهمی درباره پروش و نگهداری کرم ابریشم از مرحله تفریخ تخم تا تولید پیله، به زبان ساده و با تصاویر مناسب ارائه می شود:




تاریخچه نوغانداری در ایران
براساس مدارک تاریخی، چین، اولین کشوری بود که به صنعت تولید ابریشم دست پیدا کرد. مورخان، زمان ایجاد این صنعت را 3500 سال قبل از میلاد مسیح نوشته اند. محموله های ابریشمی چین از راه جاده  ابریشم، از ایران به کشورهای اروپایی حمل می شد. این کار، موجب رواج صنعت نوغانداری در ایران شد.
در دوره سلطنت ساسانیان، این صنعت رونق فراوانی داشت. همچنین در دوره صفویه به دلیل ثابت بودن وضع سیاسی، می توان این دوره را عصر شکوفایی پرورش کرم ابریشم نام برد. ولی در زمان سلطنت سلسله قاجاریه، به دلیل بی توجهی به این فعالیت و شیوع بیماری "پبرین" ، دوره رکود صنعت نوغانداری شروع شد. در نتیجه میزان تولید ابریشم کشورمان از 3000 تن در دوره صفویه به 100 تن در زمان قاجاریه رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با تشکیل شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، صنعت تولید ابریشم جان تازه ای گرفت. تحققیات لازم در احیاء این صنعت به ویژه برای تولید نژاد خالص کرم ابریشم و تولید تخم نوغان هیبرید مورد نیاز کشاورزان شروع شد.



پرورش کرم ابرایشم، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رونق بیشتری گرفته است


پیش از انقلاب اسلامی ایران، میزان مصرف سالانه تخم نوغان، حداکثر حدود 100 هزار جعبه بوده است. از این میزان، 3300 تن پیله تر و در حدود 350 تن نخ خام تولید می شده است. هم اکنون سالیانه بیش از 200 هزار جعبه تخم نوغان در کشور توزیع و مصرف می شود.





تفریخ چیست؟
هدف از تفریخ تخم نوغان، به وجود آوردن شرایط مناسبی است که به کمک آن، همه کرم ها به طور همزمان، یکنواخت و با قدرت کافی از تخم ها خارج شوند. زمان مناسب برای این کار، 13-12 روز بعد از زمان خروج تخم نوغان ها از سردخانه است.


با فراهم کردن شرایط مناسب در تفریخ تخم ها، کرم های قوی و یکنواخت تولید می شوند.



سه روز اول، باید تخم نوغان ها را در درجه حرارت 15 درجه سانتی گراد و پس از آن تا روز آخر، در درجه حرارت 25-24 درجه سانتی گراد نگه داری کرد. علاوه بر آن ، رطوبت محیط باید در شش روز اول، حدود 75-70 درصد و بعد از آن تا روز آخر، یعنی روز دوازدهم حدود 85-80 درصد باشد.


وضعیت دما و رطوبت در مدت تفریخ تخم ها




توجه
پس از اینکه اولین آثار تفریخ یعنی تغییر رنگ تخم نوغان (طوسی روشن) دیده شد، باید برای تفریخ یکنواخت، تخم ها 48 ساعت در یک اتاق تاریک که دمای 25 درجه سانتی گراد و 80 درصد رطوبت دارد، قرار گیرند.
در پایان روز سیزدهم، اتاق را روشن کنید. 2 تا 4 ساعت بعد از روشن کردن اتاق، تمام یا بیشتر تخم ها، تفریخ شده و به کرم تبدیل می شوند. به این ترتیب، عمل تفریخ به پایان می رسد.


در مدت تفریخ تخم ها، ایجاد دما و رطوبت مناسب اهمیت زیادی دارد


لازم به یادآوری است که برای یکنواخت کردن عمل تفریخ، باید از ابتدای روز اول تفریخ تا پایان روز دهم، هر روز 18 ساعت نوردهی و 6 ساعت تاریکی برقرار شود.همچنین از ابتدای روز یازدهم تا پایان روز دوازدهم، 48 ساعت تاریکی کامل باید انجام شود.




کرم جوان
کرم ابریشم ،پنج مرحله تغذیه و چهارمرحله پوست اندازی، دارد. به  هر مرحله از تغذیه"سن" و به هر مرحله از پوست اندازی "خواب کرم" گفته می شود. سنین 1، 2 و 3 را کرم جوان و سنین 4 و 5 را کرم بالغ می گویند. سنین کرم جوان 11 روز طی می کشد.حرارت مناسب برای این دوره ، حدود 27-25 درجه سانتی گراد و با رطوبتی حدود95  الی 80 درصد است. در هر سن حرارت 1 درجه و رطوبت 5 درصد کاهش داشته و سیر نزولی دارد.
در این مرحله به دلیل کوچک و ظریف بودن کرم ها، رعایت نکته های فنی پرورشی مانند استفاده از برگ مناسب و لطیف، خرد کردن برگ ها، دقت در پرورش، ضدعفونی کردن محل و رعایت بهداشت از عامل های مهم  موفقیت در پرورش و تولید پیله هایی با کیفیت و مقدار مطلوب است.



رعایت نکته های فنی پرورش کرم ابریشم، عامل اصلی موفقیت است.



کرم بالغ
سنین 4 و 5 کرم ابریشم به نام کرم بالغ نامیده می شود. این سنین حدود 16 روز طول می کشد. درجه حرارت مناسب برای این دوره، 24 تا 23 درجه سانتی گراد و رطوبت لازم حدود 85 درصد تا الی 80 درصد است. به صورت نزولی در هر سن حرارت 1 درجه و رطوبت 5 درصد کم گردد. به دلیل حجم زیاد کرم در این دوره، از مکان های پرورشی به نام تلمبار استفاده می شود.


کرم های جوان با تغذیه مناسب، خود را برای تنبیدن پیاه آماده می کنند



در این مرحله ، به دلیل بزرگ بودن کرم و قوی شدن آرواره های آن، می توان برگ ها را با شاخه، روی بستر قرار داد. در پایان سن پنجم، کرم ها، کم کم از اشتها می افتند و جثه آنها قدری کوچک و به رنگ زرد و شفاف درمی آید. در این زمان، با گذاشتن وسایل پیله تنی بر روی کرم ها، تنیدن پیله شروع می شود.
از زمان شروع به تنیدن پیله، حدود سه روز طول می کشد تا کرم، تمام نخ ابریشم خود را تنیده و پیله، کامل شود. در روز هفتم تا هشتم بعد از تنیدن، پیله ها جمع آوری و برای جلوگیری از تبدیل شفیره به پروانه، آنها را خشک می کنند. سپس پیله های خشک شده را برای نخ کشی به کارخانه یا کارگاه های دستی ابریشم کشی می فرستند.


در مدت سه  روز ، کرم تمام پیله را می تند



آماده سازی پیله ها به روش سنتی برای نخ کشی



خواب کرم
در این مرحله، کرم شروع به پوست اندازی می کند. زمانی که مشاهده شد کرم به تغذیه از برگ توت علاقه ندارد، باید از قرار دادن برگ روی کرم ها و دست زدن به آنها خودداری کرد تا کرم بتواند به راحتی پوست خود را عوض کند و به زندگی ادامه دهد.



نکته
به طور معمول هر جعبه تخم نوغان، 20 هزار دانه تخم کرم ابریشم دارد و اگر تمام تخم ها تفریخ شوند و تا پایان مرحله زندگی، همگی سالم باشند و هر تخم پیله مناسبی (حدود 2 گرم) تولید کند، از هر جعبه تخم نوعان، می توان تا 40 کیلوگرم پیله برداشت کرد.



بهداشت و ضدعفونی مکان پرورش
مهم ترین اصل در جلوگیری از شیوع بیماری ها، رعایت بهداشت و پیشگیری است. برای همین، تمام مکان ها و وسایل پرورشی را باید قبل از شروع هر مرحله پرورش و پس از پایان آن، ضدعفونی کرد.





از چه محلول هایی برای ضدعفونی می توان استفاده کرد؟
1 – محلول 2 درصد فرمالین
10 روز قبل از شروع پرورش، می توان از محلول یک لیتر فرمالین(37 درصد) و 17 لیتر آب استفاده کرد. 48 ساعت قبل از شروع پرورش، باید همه درها و پنجره های مکان پرورش را باز کرد تا گاز به وجود آمده از فرمالین از محیط پرورش خارج شود. از این محلول در هر متر مربع به میزان یک لیتر استفاده می شود.


2- محلول یک درصد کلر
زمان استفاده از این محلول، یک روز قبل از شروع پرورش است. این محلول شامل 20 گرم کلر تجارتی و یک لیتر آب است. محلول را به همه جای مکان پرورش پاشید.


3- پودر کلر و آهک
این پودر به صورت روزانه در محل ورود به سالن پرورش استفاده می شود. مخلوط، شامل 950 گرم آهک کشته شده و 50 گرم کلر است . از این پودر برای ضدعفونی کردن بستر پرورش در قبل و بعد از هر خواب کرم ها، استفاده می شود.







بیماری های رایج در نوغانداری و روش کنترل آنها
1-    گراسری
نشانه های بیماری
به وجود آمدن برآمدگی در محل اتصال بندهای بدن کرم- درخشندگی و شکننده شدن پوست بدن کرم ها- تحرک بیش از حد و مشاهده تعدادی از کرم های بیمار در لبه های بستر پرورش- خارج  شدن مایع شیری رنگ از بدن کرم های بیمار پس از ترکیدن  برآمدگی ها.


کرم ابریشم مبتلا به بیماری گراسری
    

راه های شیوع بیماری
ضدعفونی ناقص محل پرورش، تغییرات ناگهانی شرایط محیط مانند درجه حرارت ، وجود رطوبت بیش از حد در محیط پرورش و برگ ها، استفاده از برگ هایی با کیفیت نامناسب، جمع شدن بیش از حد لاروها، استفاده از برگ های تخمیر شده (گرما زده و ترش شده) و آلوده و تهویه نامناسب سالن پرورش.


راه های کنترل و پیشگیری
انجام ضدعفونی درست، تغذیه کرم ها با برگ های خوب و مناسب، حفظ حرارت و رطوبت در حد استاندارد، مدیریت درست در پرورش و در زمان خواب و بیداری و تنیدن پیله، فراهم کردن بستر کافی پرورش، تهویه مناسب، جمع آوری و از بین بردن سریع کرم های آلوده، استفاده از مواد ضدعفونی کننده ( به توصیه کارشناسان)




2- فلاشری
نشانه های بیماری
اشتهای ضعیف، کم شدن رشد و چروکیدگی پوست بدن، از دست رفتن قابلیت ارتجاعی و کشیدگی پوست ، اسهال و استفراغ، مشاهده حالت زنجیری در مدفوع، سفت شدن قسمت سر و سینه کرم ها، سیاه شدن کرم های مرده.


کرم ابریشم مبیلا به بیماری فلاشری



راه های شیوع بیماری
ضدعفونی ناقص، تفریخ نادرست تخم نوغان، نوسان درجه حرارت، استفاده از برگ های نامناسب مانند برگ های خیس یا گرمازده و پلاسیده و خاک آلود، نداشتن تهویه مناسب در محیط پرورش ، تعداد بیش از حد کرم ها و برگدهی خیلی کم یا خیلی زیاد، انباشته شدن فضولات در بستر پرورش، ضربه و صدمه دیدن کرم ها در طول عملیات پرورش.



راه های کنترل وپیشگیری
ضدعفونی درست، جا به جایی مناسب تخم نوغان از محل خرید تا محل تفریخ و انجام عملیات درست و استاندارد در تفریخ، فراهم اوردن و حفظ حرارت و رطوبت مناسب در تمام مدت پرورش،تغذیه با برگ های خوب، رعایت بهداشت در هنگام پرورش، جلوگیری از آسیب  و ایجاد زخم در بدن کرم، جمع آوری و از بین بردن کرم های بیمار و نگهداری درست برگ توت.



3    - مسمومیت غذایی
ظاهر شدن حرکت های عصبی در سر و سینه کرم های مسموم ، اسهال و استفراغ شدید کرم ها، بالا نگه داشتن سر و سینه کرم های مسموم


راه های ایجاد مسمومیتت
استفاده از برگ های ناشناخته و یا آلوده به سم های شیمیایی و حشره کش ها، ساختن توتستان در کنار کارخانه های صنعتی ، سمپاشی باغ ها و مزرعه های کناری در مسیر باد به سمت توتستان.



راه های کنترل و پیشگیری
اطمینان از آلوده نبودن برگ ها به سم از راه آزمایش آنها با تعداد کمی از کرم ها قبل از تغذیه کامل، برگدهی سریع با برگ های تازه و لطیف پس از مشاهده نشانه های مسمومیت، برای کم کردن تلفات، استفاده از پودر پافسول(مخلوط 950 گرم آهک کشته و 50 گرم پودر پارافرمالدئید) و پاشیدن آن بر روی بستر آلوده و جمع اوری کرم های مسموم .







خلاصه مطالب
•    صنعت نوغانداری در کشور چین در حدود 3500 سال قبل از میلاد مسیح رونق داشته است.
•    از هرجعبه تخم نوغان، می توان تا 40 کیلوگرم پیله برداشت کرد.
•    تفریخ باید براساس زمانبندی دقیق و در شرایط مناسب انجام پذیرد.
•    سنین 1 و 2 و 3 را کرم جوان و سنین 4 و 5 را کرم بالغ می گویند.
•    در جلوگیری از انتقال بیماری ها در پرورش کرم ابریشم، رعایت بهداشت و پیشگیری، نقش مهمی دارد.
•    محلول 2 درصد فرمالین و یک درصد کلر برای ضدعفونی مکان پرورش قبل از شروع کار، بسیار مفید خواهد بود.
•    سه بیماری گراسری، فلاشری و مسمومیت غذایی در پرورش کرم ابریشم رایج است.
•    ضدعفونی مناسب ، تغذیه با برگ های سالم ، جمع آوری کرم های بیمار و یا مرده از عوامل مهم در پیشگیری از شیوع بیماری هاست.